İlhan Bağören, Türkiye’deki 5G çalışmalarının günümüz ve geleceğini turk-ınternet.com’a anlattı.
turk-internet.com : İlhan Bey önce kendinizi tanıtır mısınız?
İlhan Bağören : 1979’da ODTÜ Elektrik Mühendisliği diploması ile başlayan, tamamı kendi ürününü tasarlayan firmalarda geçen (Teknim, Petaş, Netaş, ITT/Alcatel, NewNet, Telenity) 40 seneye yaklaşan bir bilişim sektörü geçmişim var.
1988’de ABD’de 3 Türk ortak olarak kurduğumuz NewNet’i GSM’in altyapısını oluşturan sinyalleşme alanında dünya lideri duruma getirip, 1997’de NASDAQ’ta listelenen ADCT firmasına sattık. 2000 Yılında yine ABD’de Telenity firmasını kurduktan sonra, ülkemize dönme planlarımızın bir parçası olarak 2001’de Türkiye’de Telsoft firmasını satın aldık ve mühendislik merkezimizi İstanbul’daki AHL Serbest Bölgesi’ne taşıdık. ABD, Hindistan ve Dubai’deki ofisleriyle global liderlik geleneğini devam ettiren Telenity, çeşitli yenilikçi ürünlerle 40’a yakın ülkedeki mobil operatörlerle çalışmaktadır ve gelirlerinin %90’dan fazlasını ihracatla kazanmaktadır. Büyük oranda yurtdışına yönelik ArGe ve ürün geliştirmeye (ÜrGe) odaklanmış olan dikkatimi, son yıllarda hem global iş yapma tecrübemizi Türk firmaları ile paylaşma amacıyla, hem de oluşturulacak zengin bir yerli ekosistem ile yurtdışında daha rekabetçi olacağımız düşüncesiyle Türkiye’ye çevirdim. 600’den fazla üyesi olan BT İhracat platformunun oluşması, bilişim sektörünün ilk Türk Ticaret Merkezinin Dubai’de açılması, yazılım ve bilişim sektörlerinin de temsil edildiği Hizmet İhracatçılar Birliği’nin kurulması, haberleşme altyapısında yerli üretim payını artırmak için kurulan Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesinin (HTK) kurulmasında öncülük yaptım.
turk-internet.com : Bize bugün dünyada teknik 5G çalışmaları ne durumda kısa bir bilgi verir misiniz?
İlhan Bağören : 5G, öncülleri olan 2G, 3G ve 4G’den çok farklı gelişiyor. Daha öncekiler birer telekomünikasyon standardı iken, 5G bir endüstri standardı olarak şekillenmekte. Başta otomotiv, sağlık, tarım, eğitim, finans, eğlence olmak üzere bütün dikey sektörlerin temsilcilerinden toplanan isteklere cevap vermek üzere geliştirilen 5G, yüksek veri hızı, düs¸ük gecikme süreleri, yüksek yoğunlukta cihazlara erişim gibi temel özellikleri hizmete sunacaktır. 5G’nin diğer bir önemli özelliği, neredeyse tamamen yazılım ve bulut tabanlı olmasıdır. Standartlar, anten, kablolama gibi temel donanım elemanları dışında, “whitebox” denilen genel amaçlı donanımdan kurulu bulut yapısı üzerinde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bulut tabanlı iş modelinin yarattığı devrimin rüzgarını da kullanan işletmeciler, tamamen açık arayüzler ve açık kaynak kod üzerine geliştirilmiş yazılımları ön plana çıkarttılar. 4.5G ve öncekilerden tamamen farklı olan bu yapı, Huawei, Ericsson gibi 3-4 firmanın kurmuş olduğu tekeli kırmayı ve yeni oyuncuların pazara girebilmesini amaçlıyor. Bu da ülkemizdeki haberleşme sektörüne ürün geliştirecek firmaların hem yerli hem de global pazara girmeleri için çok büyük bir fırsat sunuyor. 5G standartları, Release 15 ve 16 adı verilen iki sürümde hazırlanıyor. Release 15, 5G öncesi ağ ile çalışarak, önceki servislerin daha yüksek veri hızıyla ile verilmesini sağlayan bir geçiş sürümüdür; 2019 başında dondurulup, 2020’den itibaren ilk ticari uygulamalarının başlaması öngörülüyor. 2020 başında standartlaşması beklenen Release 16 ise, 5G’nin vadettiği bütün yeniliklerin eski ağlardan bağımsız olarak verilebilmesini sağlayacaktır.
turk-internet.com : 5G’de hangi alanlar (sektörler) ağırlıklı olacak. Hayatımıza ne katacağını bekliyoruz?
İlhan Bağören : Öncelikle vurgulamalıyım ki, ülkelerin 5G stratejileri, en üst düzeyde, Cumhurbaşkanlığının dahil olacağı bir süreçle yapılacak kadar öneme haizdir. ABD’de 5G hakkında Donald Trump’a sunulan rapor, 5G’ye geçen ilk ülke olmadığı takdirde, ABD’nin Politik, Ekonomik ve Askeri liderliği Çin’e kaptıracağı yönündeydi. Çinli üreticilere karşi açılan teknoloji savaşı, bu stratejik çalışmadan kaynaklanmaktadır[2]. Bugünlerde Türkiye’de de çok konuşulan Endüstri 4.0 ya da Dijital Dönüşüm, ancak 5G ile anlamlı olacaktır diyebiliriz. Çünkü bu kapasiteyi, hızı ve sürekliliği sağlayabilecek teknolojiler 5G ile gelecek. Dolayısıyla her sektörü etkileyecek, katkıda bulunacaktır. Ağırlıklı olarak etkilenecek sektörler arasında sürücüsüz arabalar başta olmak üzere otomotiv, uzaktan ameliyat başta olmak üzere sağlık, karanlık fabrikalar başta olmak üzere üretim sanayi, sanal/tamamlanmış gerçeklik başta olmak üzere eğlence sektörleri öne çıkıyor. Türkiye’nin önüne bu noktada eski nesil mobil iletişim teknolojileriyle olandan daha büyük bir fırsat-risk ikilemi çıkıyor. Geçmiş nesillerde olduğu gibi mobil teknolojilerin dikey sektörlerde kullanımını sağlayacak uygulamaları geliştirmek için 5G’nin mobil işletmecilerce sunulmasını beklersek, geçen nesillerden de büyük bir ithalat yağmalamasına uğrayacağız. Çünkü yukarıda da belirttiğim gibi, 5G bir telekomünikasyon değil, endüstri standardı. Bütün endüstrilerde, 5G standardının belirlenmesine katkıda bulunan dikey sektör temsilcileri, şu anda uygulamaları geliştiriliyor. Ülkemizde bütün dikey sektörlerde uygulama geliştirenlerin farkındalığını yükseltmek ve hazırlanmak zorundayız, yoksa sektörler / endüstriler 5G ile birlikte gelecek yeni nesil uygulamalarla rekabet edemeyecekler. Elektronik haberleşme sektörünün düzenleyici ve denetleyici kurumu olan BTK bu konuda öncülük rolünü üstlendi, kamu kurumları, üniversiteler, teknokentler, operatörler, teknoloji firmalarını bir araya getirerek, mevcut ve gelecek teknolojilerle ilgili bu tür konuları tartışmak ve ülkemizin vizyonunu ortaya koymak üzere 5GTR Forum’u kurdu. Geniş katılımla, ülkemizde 5G yapılanması ve dikey sektörlerde kullanımı için öngörülerin derlendiği “5G ve Ötesi” adında bir Beyaz Kitap hazırladı. Bütün sektörlerdeki teknoloji birimlerinin bu kitabı edinmesi, kendi sektörlerine uygulaması ve ileriye dönük katkılarını vermek üzere 5GTR Forum’a üye olmaları çok önemlidir.
turk-internet.com : OSTİM altında bir HTK kuruldu. Bize bu kümelenme hakkında bilgi verir misiniz? Neden kuruldu? Kimler var? Çalışma sistemi nedir?
İlhan Bağören : Birçok sektörde yerel katkının artırılması konusunda önemli girişimleri olan OSTİM Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın Bey, BTK Eski Kurul üyesi Abdullah Raşit Gülhan Bey ile bir araya gelerek, Türkiye’nin haberleşme teknolojileri konusundaki kayda değer birikimini ürünleşme konusunda yetkinliğe çevirmek üzere tarihi bir adımı attılar. 4.5G şartnamesinde BTK tarafından mobil işletmecilere getirilen %45’e varan yerlilik şartının ilk senelerde sadece %2 civarında karşılanmasını sektörü ayağa kaldırmak için fırsat gören Orhan ve Abdullah Raşit Beyler, sektörün bütün temsilcilerini bir araya toplayarak kısa zamanda 120 civarında firma ile Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi (HTK)’nin kurulmasına öncülük ettiler. HTK’nın içinde Havelsan, Netaş, Karel gibi büyük firmaların yanında, çok sayıda KOBİ de var – bu firmaların toplam iş gücü 8000 kişinin üzerinde. Bu arayış sırasında, tek başına global piyasada işler yapmayı başarmış birçok firmamızı da bulup ekosistemin bir parçası haline getirerek sinerjiler yaratma fırsatı da yakaladık. Kümemiz kurucuları arasında olan OSTİM, benzer kümelenmelerden edindiği birikimi paylaşmanın yanında, her türlü bürokrasi ve sekretarya desteğini veriyor ve kümemize ev sahipliği yapıyor. Ulaştırma Bakan Yardımcısı Ömer Fatih Sayan Bey de BTK Başkanı olduğu dönemde bu inisiyatifi destekledi ve BTK Kurum Başkan Yardımcısı Gazali Çiçek Bey’in liderliğiyle, üç mobil işletmecimizin üst yönetim ve teknik personeliyle hem bugün, hem de ileride yapacakları alımlarla ilgili sayısız toplantı yapıldı. Firmalar ellerindeki ürünlerle bugünün ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken, ileriye dönük planların sadece ulusal değil, global pazarın da hedeflenmesi durumunda fizibilitesi olacağında fikir birliğine varıldı. Bu gözle bakıldığında, 4.5G’de gerek yıllardır pazarı paylaşmış büyük oyuncuların arasına girmenin zorluğu, gerek ULAK AŞ’nin zaten bu konuda geliştirme yapıyor olması, gerekse de bu teknolojinin 5G ile uyumsuzluğu göz önüne alınarak, yatırımın 5G’ye yapılmasının daha uygun olacağı değerlendirildi. Yine BTK’nin koordinasyonu ve liderliğinde mobil operatörlerimizin her birinin en üst düzeyde katılımları ile 5G’deki ihtiyaç listeleri oluşturuldu ve bir kısmı global telekomünikasyon pazarında önemli tecrübeleri olan, bir kısmı büyük ArGe ekibine sahip olan, bir kısmı da belli dikeylerde derin bilgiye sahip mikro-KOBI’lerden oluşan 16 HTK firması ile 3 mobil operatörümüzün ortak projesi, “Uçtan Uca Yerli ve Milli 5G Haberleşme Şebekesi” (UUYM5G) adıyla, TÜBİTAK tarihinin gerek katılımcı sayısı gerekse bütçe açısından en büyük desteği alındı. 10 Üniversite ve 6 Teknokentin iş birliği yaptığı, 16 firmadan 500’den fazla mühendisin çalışacağı bu projenin oluşturulmasında, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, BTK, OSTİM ve TÜBİTAK yönetimlerinin çok önemli destek ve katkıları oldu. TÜBİTAK’dan alınan bu destek, firmaların önce özkaynakları ile yatırım yapmaları, 1 sene sonra yatırımlarının %60-75’ini almaları şeklindedir. Dolayısı ile, firmalarımız inandıkları bu yolda risk alarak çok önemli finans gücü koymaktadırlar. Bu sayede cari açığın azaltılmasına, yetişmiş mühendislerimizin istihdamına ve ülkemizin ihracatına önemli katkılar sunmayı hedefliyoruz. Bu projenin en önemli özelliklerinin başında pazarda faaliyet gösteren ve alıcı konumda olan Türk Telekom, Turkcell ve Vodafone’un katkılarıyla geliştirilmiş olması ve projede yer alan tüm firmaların bir ortak akıl etrafında bir araya getirilmesi neticesinde uygulamaya alınmasıdır. HTK bünyesinde gerçekleştirdiğimiz tüm faaliyetlerimizde katılımcılığı ön plana çıkarmaya gayret ediyoruz. Bir projenin uygulamaya alınabilmesi için ilgili tarafların konuyu tartışıp belli noktalara anlaşmaya ulaşmış olmaları gerekiyor. Bir firmanın stratejisi çerçevesinde tartışma olmaksızın hareket etmeyi doğru bir yaklaşım olarak görmüyoruz. Dolayısıyla bireysel hareket etmek yerine işbirliğini destekliyoruz ve teşvik ediyoruz. UUYM5G ürünleri ile 2020-2026 arasında yurtiçi pazarda 28 Milyar TL, bölgesel pazarda ise %10 pazar payı ile 5.6 Milyar USD tutarında gelir hedeflenmektedir.
turk-internet.com : HTK bu anlamda ne gibi bir çalışma programına sahip?
İlhan Bağören : 2018 Başında başlayan UUYM5G programında, 2020 başında 5G elemanlarının prototiplerinin çıkartılması ve mobil operatörlerimiz tarafından önce test, sonra kullanıma başlanması planlanıyor. Bu programda TÜBİTAK projelerindeki geleneksel hakem ve izleyici kontrollerinin dışında, iki önemli kurul kuruldu: BTK, TÜBİTAK, 3 Mobil İşletmeci Temsilcileri, OSTİM gibi bu projeyi sahiplenen kurumların temsilcilerinden oluşan bir üst kurul niteliğindeki Yönlendirme Kurulu. Üretici firmalar dışındaki global uzmanlardan oluşan, bir taraftan pazardaki gelişmeler konusunda firmalara danışmanlık yaparken, diğer taraftan yapılan geliştirmelerin pazar gereksinimlerine uygunluğunu denetleyecek Teknik Danışma ve Denetim Kurulu. Bu çeşit projelerde en büyük tehlike, ülkemizde gelenekselleşen “projecilik” tuzağına düşmektir. Teknoloji firmalarının pek çoğu ArGe destekleriyle yaşamaya alışmış olduklarından, tek amaçları proje teklifinde verdikleri sözleri yerine getirmek oluyor. Bu ArGe projeleri bir ÜrGe inisiyatifinin parçası olarak yapılmadığı için ticarileşmesi mümkün olmuyor. Yani ArGe bir araç değil, amaç çoğu firmamız için. UUYM5G projesi kapsamında 2018 başında TÜBİTAK’a bir plan verildi. Ancak, 5G standartlarında farklılıklar oluşur veya mobil operatörler bu teknolojiyi kullanırken yeni pratikler geliştirirlerse, proje paydaşlarının bu gereksinimleri ürünlerine yansıtmalarını zorunlu kılınmıştır. TÜBİTAK projelerinde başarının kriteri olan planlara uygunluk yeterli olmayacaktır. Asıl önemli olan, 3 işletmecimize ve global müşterilere satılabilir ürünler çıkartmak. Sonuçta, UUYM5G projesi, bir ArGe projesi değil, ArGe proje desteği almış bir ÜrGe inisiyatifidir.
turk-internet.com : Türkiye’deki benzer çalışmaların birlikteliği açısından ne tür gelişmeler ya da sorunlar yaşanıyor?
İlhan Bağören : HTK’nın kurulmasından çok önce, haberleşme altyapısının stratejik önemini gören savunma sanayi yetkilileri, sivil sektörde bu konuda yeterli birikim ve kapasite olmadığı için inisiyatif alıp, Aselsan, Netaş ve Argela’nın ortaklığında bir baz istasyonu projesi (Ulak) başlatmış. Savunma sanayi gelenekleri ile başlatılan bu proje, daha sonra bir fırsat olarak ortaya çıkan 4.5G’ye uyarlama sürecine girdi. Firmalar, farklı ihtiyaçlarla başlatılmış bir tasarımı 4.5G’ye uyarlamaya çalışmanın ötesinde, savunma sanayi geleneklerine göre ve ArGe projesi olarak yapılan tasarımı sivil telekomünikasyon gereksinimlerine uyarlamak gibi zorluklarla karşılaştılar. Hem daha sivil bir yapıya geçiş adımı olarak ULAK AŞ.’nin kurulması, hem de BTK ve mobil işletmecilerimizin de özverili destekleri ile bu zorluklar yavaş yavaş aşılıyor ve ULAK AŞ. şimdiden 500’den fazla baz istasyonunu ülkemizin hizmetine soktu.
turk-internet.com : ULAK’ın Savunma Sanayi Altında Yapılanması Zorluk Yaratıyor mu? Bu soruyu, daha önce yazdığım ULAK makalesi çerçevesinde soruyorum. O yazı ile ilgili gelen yorumlarda, pek çok kişi, bunun global anlamda çok rekabetçi bir alan olmasını öne sürerek, yapılanmanın değişmesi gerektiğini, işin içinde profesyonel bir pazarlama ve satış firması olmaması durumunda teknik olarak başarılı olunsa da, satış yapılamayacağı ve ULAK’ın tarihe gömülme olasılığı olduğu eleştirileri iletti. Siz bunu nasıl değerlendirirsiniz..
İlhan Bağören : Bu baz istasyonu projesi, savunma sanayinin iş modelinin iyi bir örneğidir. Çünkü bu iş modelinde, müşteri (silahlı kuvvetler) ihtiyaçlarını belirleyerek bir üst yükleniciye sipariş verir, bu üst yüklenici de insan kaynağı olarak kullandıkları alt yüklenicilere işi yaptırır, fikri mülkiyeti de elinde tutar. İş yapılırken ödemeler yapılır. Dolayısı ile, ne yapılan işin müşterinin ihtiyaçlarını karşılayacağı, ne de çalışanların maaşlarının ödeneceği konusunda hiçbir risk yoktur. Satış ve pazarlama ise ihtiyaç duyulan faaliyetler değildir. Telekomünikasyon sektörünün iş modelinde ise, global ya da yerel operatörler olan müşteriden sipariş alınmaz, müşterinin ileriye dönük ihtiyaçları tahmin edilerek, risk alarak ürünler geliştirilir. Elemanların maaşlarını da finans edersiniz – şanslıysanız yaptıklarınızın bir kısmını ArGe projesi olarak devlet destekler, o da yukarıda bahsettiğim gibi, harcamaları yaptıktan 1 sene sonra %60-75’ini alarak. Ürünü bitirdiğinizde alım garantisi de yoktur, doğru ürün yapmadıysanız, ya da doğru ürün yapmışsanız bile satış ve pazarlama konusunda yetkinliğiniz yoksa, o kadar yatırımı batırmış olursunuz. Bu riskleri defalarca almış firmalar, zamanla ihtiyaçları doğru belirlemenin değerini anlarlar. Sivil sektörde başarının temelini oluşturan bu sürece “Ürün geliştirme” (ÜrGe) diyoruz. Bu içinde yüksek “risk” barındıran bir süreçtir.
turk-internet.com : Peki bu anlattıklarınız ışığında yeniden bakarsak; HTK başarılı olacak mı?
İlhan Bağören : HTK doğru iş modeli ile yola çıkmıştır. İlk günden beri üç işletmecimiz ve yurtdışındaki müşterilerimizden ihtiyaç toplamaktayız. HTK’nın asıl amacı ihracata yönelik baz istasyonu, anten, kablo, anahtarlama gibi bu alanda ihtiyaç duyulan tüm ürünleri portföyüne koymasıdır. Bu denli geniş yelpazeli ürünlere sahip olunabilmesi için işbirliği şarttır. Ayrıca ürünlerinizin uluslararası standartlara uygun, rekabetçi ve uygun fiyatlı olması gerekmektedir. Ama bunların ötesinde, telekomünikasyon pazarını bilmek, var olan satış kanallarını kullanmak Htk firmalarının en büyük avantajı olacaktır.
turk-internet.com : O zaman siz bu konularda ne gibi çözümler öneriyorsunuz?
İlhan Bağören : 2 başlık altında anlatalım; Özellikle Huawei’yle başlayarak bütün dünyayı etkileyen güvenlik-güvensizlik krizinde, savunma sanayinin sahip olduğu bir firmanın yurtdışı mobil işletmeci pazarında şansı düşük olacaktır. Tüm tarafların bir araya geldiği ve özel sektör ağırlıklı bir oluşumun ortaya çıkarılması ve rekabetin acımasız olduğu bu alanda devletimizin de desteğiyle ilerlenmesi gerekmektedir. Savunma sanayinin sivil sektördeki boşluğu görerek inisiyatif almış olması ülke için çok büyük bir kazanım olmuş, çok sayıda mühendis ve yönetici, telekomünikasyon endüstrisinin temel çalışma prensiplerini öğrenmiş, bu arada da rekabetçi olması potansiyeli yüksek bir ürün ve gelecek nesiller için birikim sağlanmıştır. Ancak, sivil sektör de, HTK oluşumu ile yetkin bir alternatif geliştirmiştir. Savunma sanayi, yabancı olduğu bu sektörün yönetimini Savunma Sanayi Başkanı İsmail Demir Bey’in de desteklediği kümelenme modeli ile sivil sektöre teslim etmeli, ama derin ArGe yeteneklerini ve birikimini bu sektörün servisine sunmalıdır. Ayrıca özel sektör öncülüğü ve dinamizminden faydalanmak üzere HTK’da yer alan firmaların bir araya gelerek yeni bir firma etrafında toplanması gerektiğini düşünüyorum. Savunma sanayiinde oluşan bilgi birikiminin bu firmaya aktarılması yapılan çalışmaların hızlanmasına katkı sağlayacaktır. Bu yeni oluşum, ULAK AŞ.’nin de katılması durumunda, hâlihazırda bir marka oluşturmuş olan ULAK AŞ. altında kurulabileceği gibi, yeni bir firma olarak da kurulabilir. DNA’sı sivil sektör iş modeline ve uluslararası satış ve pazarlamaya uygun olmayan bir yapıyı doğasına aykırı şekilde formatlamaya çalışmaktansa, HTK’nın bu konulardaki yetkinliğinden faydalanmak çok daha verimli olur. Bu yeni firmanın avantajları; Portföyünde 4.5G, hem de 5G ürünleri olduğu için çok daha güçlü bir firma olacak, hangi grup eski, hangi grup yeni teknolojilerle uğraşacak kaygısı ortadan kalkmış olacaktır. Gerek destek veren devlet kuruluşları gerekse hem müşteri, hem de ortak olan mobil işletmeciler karşısında tek bir firma olacaktır. Sektöre, %70 üzerinde pazar payı olan Huawei’nin karşısına birbiriyle didişen iki rakip yerine, bütünleşmiş tek bir rakip çıkacaktır. Alt yüklenicileri insan kaynağı firmaları olarak kullanan, ve onları müşteriden uzak tutan üst yüklenici modeli yerine, alt yüklenicilerin ortak olduğu bir firma modeli, sivil telekomünikasyon sistemine çok daha uygun olacaktır Devletimizin en üst seviyede değer taşıyan 5G stratejisi için, durumun akl-ı selim ile tartışılması gerekir. ULAK AŞ. ve HTK’nın sivil bir çatı altında birlikte çalışması daha doğru model olarak düşünülmelidir. Bu şekilde çalışılmasıyla gereksiz tartışmalarla vakit kaybetmenin önüne geçilmiş olacak, mevcut çalışmaların yanında dikey sektörlerde ihtiyaç duyulan ürünlerin yerli ve milli imkanlarla üretilmesinin de önü açılmış olacaktır.
